Baarland, Sint Maartenskerk
Protestantse Kerk - Slotstraat 3

- Orgeloverzicht - Andere orgels in Baarland -

Kerkgebouw
De kerk van Baarland is voor het eerst vermeld rond 1280. Vermoedelijk werd het hele dorp in 1295 verbrand door een Vlaams leger tijdens de machtsstrijd om de heerschappij over Zeeland tussen de graven van Vlaanderen en Holland.
Door toedoen van de heren van Renesse werd de kerk rond 1300 herbouwd.
Nadat in de zomer van 1532 de bliksem in de toren insloeg, verbrandde het kerkgebouw met een groot gedeelte van het dorp. Na verkoop van een groot gedeelte van de kerkelijke bezittingen kon de Sint Maartenskerk weer worden hersteld.
Dit resulteerde echter weer in financiële tekorten, waardoor een gedeelte van de kerk moest worden afgebroken De van origine driehallenkerk werd in 1774 verkleind zodat alleen het middenschap overbleef. Tegelijkertijd werd het koor van de rest van het kerkgebouw afgesloten door middel van een beschilderd schot. Hier werd een school gevestigd, wat tot in de 19^e eeuw zou voortduren.
De kerk is in eigendom van de Stichting Oude Zeeuwse Kerken.

Eerste orgel
Over een voorgaand orgel in de Sint Maartenskerk zijn nauwelijks bronnen te vinden. Echter, door middel van een gedicht uit 1786 weten we dat er al in de 15e eeuw een orgel aanwezig is geweest. Het gedicht is vervaardigd door Ds. Hendrik de Koe, de dominee van Baarland die de dienst leidde bij de ingebruikname van het Moreau-orgel in 1786.

Wie hier een orgel ziet sta niet te zeer verwonderd
Er heeft er een geweest; in 't jaar van veertiendhonderd
En tachtig is de kerk 't excijns en opslagregt
Door Grave Wollefert van Borssele toegelegd
Tot 's orgels onderhoud, als andersins na desen
Is zestienhonderd zes dat regt haar toegewezen
Door Heeren Staten; 't wordt ook nog gestand gedaan
Heeft dan wie weet hoe lang geen orgel hier gestaan
't Behoort er echter en in dit jaar zesentachtig
Der achtiende eeuw o vreugd zo wierden wij 't weer magtig
Door wie? Door 't wijs beleid van den Weledelen Heer
Martinus Slabber, die alleen heeft hiervan de eer
Terwijl gedienstigh aan den plaats en sober
Het Gode heiligde den eersten van October

Tweede orgel
In 1786 kocht de Hervormde Gemeente te Baarland een orgel aan van de orgelbouwer Künckel te Rotterdam, die er mee adverteerde in de Amsterdamsche Courant van 13 mei 1783. Het instrument is als huisorgel gebouwd door J. Moreau of zijn zoon J.J. Moreau rond 1750. Het is niet bekend voor welke persoon Moreau het orgel gemaakt heeft of waar het van origine gestaan heeft.

Bij plaatsing te Baarland in 1768 is de balg onder in het orgel door Künckel vervangen door drie spaanbalgen in een kas achter het orgel. Mogelijk is bij deze werkzaamheden de discant van de Quint 3' verdubbeld. Deze verdubbeling is dan later weer verdwenen.
Het instrument is aan de Hervormde Gemeente te Baarland geschonken door Martinus Slabber, die vanaf 1767 in Baarland baljuw, secretaris en rentmeester van de kerk was. Mogelijk gezien zijn nauwe relatie met de invloedrijke Laurens Pieter van de Spiegel uit Goes, die sterk voor de (her)invoering van de orgelbegeleiding was, heeft Slabber de aanschaf van het Moreau-orgel te Baarland gefinancierd.
In de loop der tijd is waarschijnlijk het pijpwerk van de Bourdon van het bovenklavier op de C na door nieuw pijpwerk vervangen.
In 1905 werd mogelijk de Kromhoorn vervangen door een nieuwe Trompet 8'.
In 1932/1933 is deze Trompet 8’ of zelfs de originele Kromhoorn 8' door J.H. Giessen vervangen door een Viola di Gamba 8’. Ook zijn de drie spaanbalgen vervangen door een magazijnbalg.

Bij een restauratie door Flentrop Orgelbouw in 1999 onder advies van Jan Jongepier is de Gamba verwijderd met de bedoeling dat hier in de toekomst weer een tongwerk 8’ zal worden gedisponeerd. Op 11 juni 1999 is het Moreau-orgel weer in gebruik genomen met een bespeling door de adviseur.
Door de grote mate van authenticiteit is het een zeer waardevol en fraai instrument!

In 2009 zijn er geldinzamelingsacties gestart door de Stichting Oude Zeeuwse Kerken om een reconstructie van een bijpassend tongwerk te financieren. Eind 2013 werd de gereconstrueerde Kromhoorn daadwerkelijk geplaatst. Ter gelegenheid hiervan werd het orgel op cd vastgelegd door Gerard Boot en André Poortvliet, welke cd op 14 maart 2015 werd gepresenteerd.

Zie pagina Discografie

Gerelateerde nieuwsberichten

2009/11/03 Uitbreiding Moreau-orgel Baarland

2010/12/22 Eerbetoon aan organist Leen de Broekert

2012/01/28 Jaarvergadering VOGG afdeling Zuidwest te Baarland

Geraadpleegde bronnen

Kluiver, J.H. (1973)
Historische Orgels in Zeeland, deel I
Middelburg, Mededelingen van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, 1973

Lepoeter, G.J. (2007)
'De eerste orgelplaatsingen in protestantse dorpskerken op Zuid-Beveland' in: 'Bulletin Stichting Oude Zeeuwse Kerken', 2007 nr. 58

PZC (2009)
"Nieuw register voor Moreau-orgel" in Provinciaal Zeeuwse Courant, 3 november 2009

Orgelarchief P. Sevestre

Met dank aan

M.J. Meeuwse
G. Boot

- Terug naar de top van deze pagina -