Burgh,
Dorpskerk
Protestantse Kerk - Burghsering 33
- Orgeloverzicht -
Kerkgebouw
Nadat de middeleeuwse kerk te Burgh in de 16e eeuw was ingestort, duurde het tot
1671 voor de bouw van een nieuwe kerk, de eerste protestantse kerk van Schouwen,
werd aangevangen. Vanaf de Reformatie tot 1661 was Burgh namelijk samengevoegd
met Haamstede. In 1674 kwam het in de vorm van een Grieks kruis opgetrokken
gebouw gereed.
Op 25 september 1924 werden kerk en toren als gevolg van onachtzaamheid bij
loodgieterswerkzaamheden door brand geteisterd waarbij torenspits, dak en
interieur in vlammen opgingen.
Nadat de kerk in 1925 was hersteld werd op 5 januari 1945 de toren door een
Engelse vliegtuigbom geheel verwoest omdat in deze toren een Duitse wachtpost
was gevestigd. De kerk raakte daarbij ernstig beschadigd, maar werd in 1948 weer
geheel hersteld, terwijl de toren naar afbeeldingen van voorr 1924 werd
herbouwd.
Foto ©: J.C. van der Male
Eerste orgel
Het
waarschijnlijk eerste pijporgel van de Dorpskerk in Burgh was een instrument dat
dankzij een gift van de ambachtsvrouwe Douairière J.C.A. Westpalm van Hoorn van
Burgh in 1905 werd gekocht van de Leidse handelaar C.C. Bender. Daartoe werd de
bekroning van de ingangspartij , waarboven het orgel geplaatst werd, afgebroken.
Het instrument werd op 6 augustus 1905 in gebruik genomen. Voorshands is geen
nadere informatie over dit instrument bekend. Gelet op het uiterlijk van het
orgel (gelijkenis met het orgel van de Hervormde kerk te Leidschendam) kan het
gebouwd zijn door J. van Gelder te Leiden.
Het ging bij de brand van 1924 verloren.
Foto ©: Collectie P. Sevestre
Tweede
orgel
In
1912 bouwde A.S.J. Dekker een pneumatisch orgel voor de
Christelijk Gereformeerde Kerk aan de Meelstraat in
Zierikzee. Hiermee kwam een einde aan de functie van voorzanger.
De dispositie van het voormalige Dekker-orgel (1912): |
||||
Manuaal: |
|
Pedaal: Aangehangen |
|
|
Werktuiglijke registers: |
|
Overige gegevens: |
Bij de verhuizing
naar een nieuw kerkgebouw aan de
Minderbroederstraat in Zierikzee, werd het
Dekker-orgel voor f2.250,- verkocht aan de Hervormde Kerk te Burgh, waar het
kerkgebouw juist van de brand in 1924 was hersteld.
Het Dekker-orgel werd geheel verwoest bij het bombardement van de kerktoren in
1945.
Huidig
orgel
Nadat de firma Spiering te Dordrecht in 1949 een gebruikt orgel aan de Hervormde
Gemeente te Burgh aanbood, besloot men in 1951 tot aankoop van een historisch
orgel over te gaan, afkomstig uit Klazinaveen.
Dit orgel werd in 1794 door de Leeuwardense orgelbouwer Albertus van Gruisen
gebouwd, leerling van de beroemde Noordnederlandse orgelbouwer Albertus Hinsz,
gebouwd voor de Hervormde Kerk van Ee in Friesland. Op 15 februari 1795 werd het
in gebruik genomen met een bespeling door de schoolmeester en organist van het
dorp G. Kooistra. Het was volgens een inscriptie op de C-pijp van de Fluit 4'
een geschenk van de huisvrouw Eelke Reinders. Zij en haar echtgenoot vermaakten
een stuk bouwland aan de kerk van de opbrengsten waarvan het onderhoud van het
orgel moest worden bekostigd. In 1795 bouwde Van Gruisen voor de Hervormde Kerk
van Hichtum een identiek orgel, dat daar nog steeds staat. Opmerkelijk is, dat
de Cornet van beide instrumenten geen tertskoor bevatten.
De dispositie van het Van Gruissen-orgel (1794): |
||||
Manuaal: |
|
Pedaal: Aangehangen |
|
|
Werktuiglijke registers: |
|
Overige gegevens: |
Het orgel van Ee werd in de loop van de 19de eeuw onderhouden door
achtereenvolgens A. van Gruisen (1808), W. Hardorff (1851) en Bakker en Timmenga
te Leeuwarden (1899) die rond 1916 verschillende plannen voor restauratie
ontwikkelden.
De gemeente te Ee besloot uiteindelijk in 1922 een nieuw orgel bij de fa. Dekker
te Goes te bestellen. Het noodzakelijke herstel van het Van Gruisen-orgel zou
namelijk de gemeente te veel geld kosten. Men verkocht het orgel in 1923 aan de
Hervormde Evangelisatie Emmaüs te Klazinaveen-Noord ten behoeve van de in 1922
gebouwde Veenkerk aldaar, alwaar het werd geplaatst door Harm Thijs, voorheen
meesterknecht bij Anthonie Van Oeckelen.
In 1945 raakte het orgel beschadigd als gevolg van een beschieting door de
Engelsen. De fa. Spiering te Dordrecht zou opdracht krijgen tot herstel en nam
daartoe enig pijpwerk mee naar zijn werkplaats (2 pijpen van de Holpijp, 1 pijp
van de Octaaf 4' en 1 pijp van de Sesquialter). Maar in 1951 werd besloten het
orgel voor f8.500,- te verkopen aan de Hervormde Gemeente te Burgh. De Gebr. Van
Vulpen te Utrecht, welke tegelijk opdracht kreeg om voor de kerk te Klazinaveen
een nieuw orgelpositief te bouwen (in gebruik genomen op 25 oktober 1951),
verzorgde de plaatsing in Burgh alsmede de restauratie van het instrument. Het
ontbrekende pijpwerk werd bij de fa. Spiering te Dordrecht weggehaald. De
dispositie bleef ongewijzigd maar de winddruk werd verlaagd tot 40 mm, de
voetopeningen van het pijpwerk alsmede de kernspleten vergroot hetgeen invloed
had op de klank van het orgel. De kast werd opnieuw in zijn hemelsblauwe kleur
geschilderd.
In 1951 probeerde een nakomeling van de schenkers van het orgel te Ee en ook de
Hervormde gemeente te Ee het orgel terug te verkrijgen omdat men had ontdekt,
dat de verkoop van het orgel in 1923 in strijd was met de testamentaire
bepalingen krachtens welke het orgel aan deze gemeente was geschonken. De
Hervormde Gemeente te Burgh weigerde hierop in te gaan. Wel werd in 1955 de
bovenvermelde pijp met inscriptie aan Ee geschonken en vervangen door een nieuw
exemplaar met dezelfde inscriptie.
In 1977 werd het orgel voor een bedrag van f71.500,- gerestaureerd door de fa.
Verschueren te Heythuyzen onder advies van Klaas Bolt, waarbij het orgel voor
zover nodig weer geheel in de oorspronkelijk staat werd teruggebracht. Met name
de ernstige lekkages werden verholpen en de intonatie van het pijpwerk werd weer
in de oorspronkelijk staat teruggebracht. Op de Trompet, die nog onbevredigend
functioneerde, zou later worden teruggekomen. Op 25 juni 1977 werd het
instrument met een bespeling door Klaas Bolt weer in gebruik genomen. In 1982
werden de te korte - mogelijk afgesneden - bekers van de Trompet verlengd en 5
frontpijpen hersteld wegens verzakkingsverschijnselen.
Situatie 1923-1951 te Klazinaveen, Veenkerk.
Foto ©: Collectie P. Sevestre
Foto
©: J.C. van der Male
Geraadpleegde bronnen
Zierikzeesche Nieuwsbode 8-8-1905.
"Het Orgel" januari 1923, blz. 27; juni 1926, blz. 68.
Kluiver III, blz. 100-102.
Archief Hervormde Gemeente Burgh deels in het Streekarchief voor Schouwen-Duiveland.
J. Jongepier, De orgelmakers Van Gruisen.
J. Jongepier, Vif eeuwen Friese Orgelbouw, blz. 52 en 185
Met dank aan
P. Spaans
Zie ook de literatuurlijst met betrekking tot Schouwen-Duivelandse orgels van P. Sevestre
Informatie en foto's op deze pagina, tenzij anders vermeld: P. Sevestre