Zierikzee, (voormalige) Grote- of Onze Lieve Monsterkerk

Zierikzee, (voormalig) Grote- of Onze Lieve Monsterkerk
Voormalig Hervormde Kerk - Kerkplein

- Orgeloverzicht - Andere orgels in Zierikzee -

Kerkgebouw
In de 12e eeuw werd in het centrum van Zierikzee een reusachtige gotische basiliek gebouwd, gewijd aan Sint Livinius.
In de nacht van 6 op 7 oktober 1832 verwoestte een brand deze kerk volledig. Op deze plaats werd in 1848 de Nieuwe Kerk in gebruik genomen.

Situatie 1832. Foto ©: Collectie P. Sevestre

Eerste? orgel
In 1549 vervaardigde Henrick Niehoff een orgel voor de Grote- of Onze Lieve Monsterkerk te Zierikzee. De kassen van hoofd- en rugwerk werden vervaardigd door schrijnwerker Schalcken. Hoogstwaarschijnlijk beschikte de kerk ook al voor die tijd over een orgel, mogelijk zelfs twee. Het orgel van Niehoff, dat op een oksaal stond naast de kansel op de scheiding tussen koor en transept, had waarschijnlijk reeds bij de bouw een hoofdwerk met afzonderlijke registers en dus geen blokwerk meer.

*De waarschijnlijk oorspronkelijke dispositie van het Niehoff-orgel (1549):*
Hoofdwerk: Prestant - disc. dubbel Octaaf - disc. dubbel Mixtuur Scherp	8 voet 4 voet III-VIII sterk IV-XII sterk	Bovenwerk: ?	Rugwerk: Prestant - disc. dubbel Quintadeen Octaaf - disc. dubbel Holpijp Sifflet Mixtuur Scherp Kromhoorn	8 voet 8 voet 4 voet 4 voet 1 voet 8 voet	Pedaal: Trompet Nachthoorn Gekoppeld aan F'G'A'-c van het Hoofdwerk	8 voet 2 voet
*Overige gegevens:* Manuaalomvang Hoofdwerk/Bovenwerk: F'G'A'-g''-a'' Manuaalomvang Rugwerk: FGA-g''-a'' Pedaalomvang: FG-c' Stemming: Middentoon Toonhoogte: a’ = 440 Hz Tractuur: mechanische springladen

Nadat de Spanjaarden in 1576 onder leiding van aanvoerder Mondragon na een negen maanden durend beleg Zierikzee hadden ingenomen moest dit orgel worden vrijgekocht.
In de loop van de tijd is het orgel gewijzigd. Waarschijnlijk is het Bovenwerk en het daarbij behorende derde klavier verwijderd ten gunste van een uitbreiding van het Hoofdwerk.

*De dispositie van het Niehoff-orgel (1549) vanaf ca. 1769:*
Hoofdwerk: Prestant - disc. dubbel Bourdon Octaaf - disc. dubbel Octaaf - disc. dubbel Mixtuur Scherp Cornet Trompet basc./disc.	8 voet 8 voet 4 voet 2 voet III-VIII sterk IV-XII sterk IV sterk 8 voet	Rugwerk: Prestant - disc. dubbel Bourdon - op bovenlade Octaaf - disc. dubbel Holfluit Superoctaaf - op bovenlade Siffelet Mixtuur Scherp Sesquialter disc. - op bovenlade Tertiaan disc. Cromhoorn - op bovenlade	8 voet 8 voet 4 voet 4 voet 2 voet 1 voet II-VI sterk IV-VI sterk II sterk II sterk 8 voet	Pedaal: Trompet Nachthoorn Gekoppeld aan F'G'A'-c van het Hoofdwerk	8 voet 2 voet
Werktuiglijke registers: Tremulant Hoofdwerk Tremulant Rugwerk		*Overige gegevens:* Manuaalomvang Hoofdwerk: F'G'A'-c''' Manuaalomvang Rugwerk: FGA-c''' Pedaalomvang: FG-c' Stemming: Middentoon Toonhoogte: a’ = 440 Hz Tractuur: mechanische springladen

De toestand van dit orgel verslechterde na 1760 kennelijk zodanig, dat de te hulp geroepen orgelbouwer J.H.H. Batz in 1765 adviseerde het instrument te vervangen door een nieuw. In 1768 besloot het stadsbestuur tot de bouw van een groot nieuw orgel door Batz.
Het Niehoff-orgel, dat voor het laatst geklonken heeft op 16 december 1770 (het stond toen nog steeds in de middentoonstemming), werd in 1803, dus pas enige jaren na het gereedkomen van het Batz-orgel, verkocht aan de parochie van de Rooms-Katholieke Sint Georgiuskerk te Kruisland (NB). Daar vond het instrument in 1887 zijn einde, toen er een nieuwe kerk werd gebouwd en het orgel werd vervangen door een nieuw orgel van de orgelbouwer Rogier te Bergen op Zoom (aldaar werden in 1892 en 1969 wederom nieuwe orgels geplaatst)

Tweede orgel
In 1768 besloot het stadsbestuur van Zierikzee tot de bouw van een groot nieuw orgel voor de Grote- of Onze Lieve Monsterkerk door J.H.H. Battz, waarvoor de financiële middelen voor een belangrijk deel beschikbaar kwamen uit de rente-opbrengsten van een groot legaat (bestemd voor een ander doel, dat niet gerealiseerd kon worden). Het nieuwe instrument werd geplaatst tegen de westmuur van de kerk en werd op 19 december 1770 in gebruik genomen.

*De oorspronkelijke dispositie van het Batz-orgel (1770):*
*Hoofdwerk:* Prestant - disc. dubbel Bourdon Octaaf - disc. dubbel Roerfluit Octaaf - disc. dubbel Fluit Quint - disc. dubbel Superoctaaf - disc. dubbel Woutfluit Mixtuur Scherp Trompet Trompet	16 voet 16 voet 8 voet 8 voet 4 voet 4 voet 3 voet 2 voet 2 voet IV-VIII sterk III-VI sterk 16 voet 8 voet	Bovenwerk: Prestant Baartpyp Viola di Gamba Octaaf Speelfluit Gemshoorn Flageolet Sexquialter Schalmei Vox Humana	8 voet 8 voet 8 voet 4 voet 4 voet 2 voet 1 1/2 voet II-III sterk 8 voet 8 voet	Rugwerk: Quintadeen Prestant - disc. dubbel Holpyp Octaaf Roerfluit Nasart Superoctaaf Terts Cornet disc. Mixtuur Trompet Hautbois	16 voet 8 voet 8 voet 4 voet 4 voet 3 voet 2 voet 1 3/5 voet VI sterk III-VIII sterk 8 voet 8 voet	Pedaal: Prestant Subbas Roerquint Hofluit Octaaf Nagthoorn Mixtuur Basuin Trompet Trompet Cink	16 voet 16 voet 12 voet 8 voet 4 voet 2 voet IV sterk 16 voet 8 voet 4 voet 2 voet
Werktuiglijke registers: Koppel Hoofdwerk-Bovenwerk basc./disc. Koppel Hoofdwerk-Rugwerk basc./disc. Koppel Pedaal-Hoofdwerk Vier afsluitingen Tremulant Bovenwerk Tremulant Rugwerk		*Overige gegevens:* Manuaalomvang: C-d''' Pedaalomvang: C-d' Stemming: Evenredig zwevend Toonhoogte: a’ = 440 Hz Tractuur: mechanische sleepladen

Nadien onderging het instrument kleinere wijzigingen. Meere verving in 1813/14 de Mixtuur van het pedaal door een Fluit 4', plaatste een Carillon op het Bovenwerk en een Fluit Travers 8' discant op het Rugwerk.

*De dispositie van het Batz-orgel (1770) vanaf 1814:*
*Hoofdwerk:* Prestant - disc. dubbel Bourdon Octaaf - disc. dubbel Roerfluit Octaaf - disc. dubbel Fluit Quint - disc. dubbel Superoctaaf - disc. dubbel Woutfluit Mixtuur Scherp Trompet Trompet	16 voet 16 voet 8 voet 8 voet 4 voet 4 voet 3 voet 2 voet 2 voet IV-VIII sterk III-VI sterk 16 voet 8 voet	Bovenwerk: Prestant Baartpyp Viola di Gamba Octaaf Speelfluit Gemshoorn Flageolet Sexquialter Carrillon Schalmei Vox Humana	8 voet 8 voet 8 voet 4 voet 4 voet 2 voet 1 1/2 voet II-III sterk 8 voet 8 voet	Rugwerk: Quintadeen Prestant - disc. dubbel Holpyp Fluit Travers - disc. Octaaf Roerfluit Nasart Superoctaaf Terts Cornet disc. Mixtuur Trompet Hautbois	16 voet 8 voet 8 voet 8 voet 4 voet 4 voet 3 voet 2 voet 1 3/5 voet VI sterk III-VIII sterk 8 voet 8 voet	Pedaal: Prestant Subbas Roerquint Hofluit Octaaf Fluit Nagthoorn Basuin Trompet Trompet Cink	16 voet 16 voet 12 voet 8 voet 4 voet 4 voet 2 voet 16 voet 8 voet 4 voet 2 voet
Werktuiglijke registers: Koppel Hoofdwerk-Bovenwerk basc./disc. Koppel Hoofdwerk-Rugwerk basc./disc. Koppel Pedaal-Hoofdwerk Vier afsluitingen Tremulant Bovenwerk Tremulant Rugwerk		*Overige gegevens:* Manuaalomvang: C-d''' Pedaalomvang: C-d' Stemming: Evenredig zwevend Toonhoogte: a’ = 440 Hz Tractuur: mechanische sleepladen

In de nacht van 7 op 8 oktober 1832 ging dit magistrale orgel jammerlijk ten onder toen de kerk door brand werd verwoest.

Tekening naar ansichtkaart ©: Collectie Archief J.H. Kluiver

Geraadpleegde bronnen

Van Biezen, blz. 170-171, 382.

Vente - Bouwstoffen: blz. 16, 24, 62, 75, 175.

Zierikzee, vroeger en nu: blz. 54

S. den Haan, Het Niehof-orgel van de Grote Kerk te Zierikzee, in “Mededelingen Stad en Lande” juni 1999, blz. 20-26

Kluiver III, blz. 104-119.

Zie ook de literatuurlijst met betrekking tot Schouwen-Duivelandse orgels van P. Sevestre

Informatie en foto's op deze pagina, tenzij anders vermeld: P. Sevestre

- Terug naar de top van deze pagina -